Organizm człowieka jest codziennie narażony na działanie potencjalnych szkodliwych czynników, takich jak wirusy, bakterie lub inne patogeny, które są obecne wszędzie wokół nas.
Wszystkie te czynniki mogą dostać się do naszego ciała przez wdychane powietrze, przez zakażoną ranę lub poprzez połknięcie. To właśnie wtedy dochodzi do pierwszego kontaktu naszego organizmu z odpowiednim szkodliwym czynnikiem (patogenem). Możliwe, że w tym momencie odczujemy pewne zmiany, które dadzą nam znak, że organizm podejmuje walkę, aby zachować nasze zdrowie.
Część mechanizmów obronnych, na których organizm początkowo polega, to odruch kaszlu, kichanie, a także aktywacja wydzieliny z nosa.
Inną podstawową barierą, która dosłownie pokrywa niemal całe ciało, jest skóra. Jest ona barierą mechaniczną, jak również największym organem, a ponadto posiada gruczoły, które wydzielają substancje – niektóre z nich pełnią funkcję ochronną.
Ważnym warunkiem umożliwiającym skórze pełnienie swojej funkcji ochronnej jest jej nienaruszona ciągłość. Utrzymanie odpowiedniej higieny skóry ma kluczowe znaczenie dla realizacji jej funkcji barierowej.
Kaszel i kichanie mają na celu usunięcie potencjalnych czynników drażniących z dróg oddechowych, podczas gdy wydzielanie śluzu w nosie ma na celu wychwycenie wirusów, bakterii i cząstek kurzu poprzez utworzenie lepkiej warstwy na błonach śluzowych nosogardzieli i gardła.
Inne mechanizmy o słabszym działaniu to wydzielanie śliny, łez, a także potu i łoju przez gruczoły skórne.
W przypadku przedostania się mikroorganizmów do przewodu pokarmowego, silnie kwaśne środowisko żołądka stanowi kolejną barierę, która próbuje wyeliminować ewentualne szkodliwe działanie wirusów lub bakterii.
Dlaczego ważne jest wzmocnienie naszego układu odpornościowego
Układ odpornościowy – zbudowany z niezwykle złożonych mechanizmów, adaptacyjny i nieustannie czujny – często traktujemy jako coś oczywistego, podczas gdy w rzeczywistości to jeden z tych systemów w organizmie, bez których bylibyśmy całkowicie bezbronni i podatni na zagrożenia.
W jego szeregach znajduje się ogromna liczba komórek, białek, enzymów, reakcji chemicznych i wielu innych elementów, które czynią z niego główny system obronny organizmu przed szkodliwym wpływem.
Układ odpornościowy aktywuje się już przy narodzinach i pracuje nieustannie przez całe życie człowieka. To właśnie codzienna troska o niego zapewnia ciału stałą i silną ochronę.
Odporność to skomplikowany system, w którym uczestniczy ogromna liczba komórek i narządów, których jedynym celem jest obrona.
Na przykład narządy takie jak szpik kostny i grasica są odpowiedzialne za syntezę białych krwinek (leukocytów), które sygnalizują wystąpienie stanu zapalnego w dowolnej części ciała.
Jedną z największych zalet odporności jest to, że składa się ona z dwóch „części składowych” – wrodzonej i nabytej odporności. Stała ochrona organizmu to w rzeczywistości efekt zrównoważonego i równoczesnego działania tych dwóch podsystemów.
Odporność wrodzona
Odporność wrodzona jest nam dana już przy narodzinach. Niesie ze sobą genetyczne cechy poprzednich pokoleń, dlatego nazywana jest również „odpornością dziedziczną”.
Na przykład, jeśli rodzice byli na ogół zdrowi i rzadko chorowali na grypę lub podobne dolegliwości, to najprawdopodobniej i my nie będziemy często chorować. I odwrotnie – jeśli w poprzednich pokoleniach często dochodziło do zachorowań, gorączek, kaszlu czy kataru, możemy spodziewać się podobnych sytuacji u siebie.
Pierwsza linia obrony komórkowej jest zawsze reprezentowana przez białe krwinki. Dzięki aktywnemu krążeniu krwi mogą one dotrzeć do każdego miejsca w organizmie, a wzrost ich stężenia we krwi jest zawsze oznaką stanu zapalnego lub infekcji.
To sprawia, że badanie poziomu leukocytów we krwi oraz ogólne badanie morfologiczne jest jednym z badań pierwszego wyboru.
Zaletą odporności wrodzonej jest to, że aktywuje się bardzo szybko i często rozpoznaje większość patogenów. Jej wadą jest natomiast to, że jej aktywność jest tymczasowa i często działa tylko przez określony czas, a czasami nie radzi sobie z danym patogenem.
Przykładem aktywacji odporności wrodzonej jest większość infekcji. W ich trakcie najczęściej odczuwamy, że organizm „walczy, by nie zachorować”, temperatura ciała na krótko wzrasta, pojawiają się łagodne objawy osłabienia, ale zazwyczaj po około tygodniu wszystko ustępuje. Jeśli objawy się pogłębiają, oznacza to, że odporność wrodzona nie zdołała sobie poradzić.
Odporność nabyta
Drugą linią obrony, która aktywuje się po przedostaniu się do organizmu substancji lub organizmów zagrażających zdrowiu, jest odporność nabyta.
Kiedy odporność pierwotna (czyli wrodzona) jest bezsilna, z pomocą przychodzi wtórna (czyli nabyta). Nazywa się ją tak, ponieważ przez całe życie człowieka uczy się, doskonali i rozwija.
Jest ona niezwykle wyspecjalizowana i atakuje jedynie konkretne patogeny, które rozpoznaje. Rozwój tej odporności rozpoczyna się już przy narodzinach poprzez szczepienie noworodka. Szczepienia zapoznają organizm dziecka z patogenami, które są wyjątkowo niebezpieczne dla zdrowia.
Przykłady takich szczepień to:
- Gruźlica
- Błonica
- Tężec
- Koklusz
- Polio i inne
Oprócz tych szczepień obowiązkowych, współczesna medycyna i immunologia oferują również szczepienia przeciwko wielu innym chorobom.
Są to szczepienia określane jako zalecane.
Przykłady szczepień z tej grupy to:
- Grypa
- Meningokoki
- Rotawirusy
- Wirusy brodawczaka i inne
Odporność nabyta jest wyjątkowo skuteczna przy ponownym kontakcie organizmu z danym patogenem, ponieważ „zapoznanie” przy pierwszym kontakcie wystarcza, aby organizm zapamiętał i opracował strategię działania przy ewentualnym ponownym kontakcie. To właśnie dlatego niektóre wirusy mają zdolność wywoływania choroby tylko raz (np. ospa wietrzna).
Szkodliwe nawyki osłabiające naszą odporność
Nie jest żadną tajemnicą, że dobra forma fizyczna i odpowiedni odpoczynek korzystnie wpływają na ogólne zdrowie organizmu i stymulują prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.
Również nie jest tajemnicą, że codzienne nawyki wpływają na dobrostan zdrowotny lub jego zaburzenia w długim okresie. Wszyscy mamy drobne codzienne nawyki, które mogą mieć kluczowe znaczenie dla naszego zdrowia.
Oto kilka przykładów nawyków, które mają negatywny wpływ konkretnie na układ odpornościowy.
Przewlekły stres
Stres, w postaci stresujących sytuacji w pracy, codziennym życiu czy rodzinie, pogarsza funkcjonowanie układu odpornościowego, zwiększa ryzyko rozwoju raka i chorób układu krążenia.
To właśnie stres jest jednym z głównych czynników przyspieszających „starzenie się układu odpornościowego”. Z wiekiem w funkcjonowaniu układu odpornościowego zachodzą zmiany podobne do tych, które obserwuje się u osób poddanych przewlekłemu stresowi.
W takich sytuacjach odporność słabnie, w krwiobiegu pojawia się wiele „starych” białych krwinek i mniejsza liczba „świeżych” komórek. To stan zwany immunosenescencją.
Starzenie się układu odpornościowego nie tylko zwiększa ryzyko wystąpienia infekcji, ale także zwiększa szanse na rozwój raka, chorób autoimmunologicznych i innych.
Spożycie dużych ilości alkoholu
Nadmierne spożywanie napojów alkoholowych może sprawić, że ludzie staną się bardziej podatni na choroby układu oddechowego, grypę, a także COVID-19. Dotyczy to w szczególności osób cierpiących na choroby współistniejące, takie jak cukrzyca czy problemy sercowo-naczyniowe.
Alkohol wywiera wiele szkodliwych efektów na organizm, a układ odpornościowy nie pozostaje przy tym bez wpływu. To właśnie napoje alkoholowe mają bezpośrednie toksyczne działanie na komórki odpornościowe.
Alkohol uszkadza również komórki odpornościowe w błonie śluzowej płuc, a także rzęski, które pełnią funkcję mechaniczną i ochronną przed patogenami.
Zgodnie z badaniami, już pierwszy łyk alkoholu powoduje, że organizm przekierowuje energię na przetwarzanie napoju, co odbywa się kosztem pracy wielu innych narządów i układów.
Wzmożoną pracą obarczona zostaje wątroba oraz nadnercza. Dodatkowo – wiadomo, że alkohol pogarsza jakość snu, co prowadzi nas do kolejnego nawyku, który omówimy.
Niewystarczająca ilość snu
Sen to zdrowie, ponieważ sen to regeneracja. To czas, w którym organizm stara się odzyskać siły, aby poradzić sobie ze wszystkimi wyzwaniami codziennego życia.
Brak snu jest jednym z czynników, które najsilniej wpływają na witalność i ogólny stan organizmu. Prowadzi to również do osłabienia układu odpornościowego.
Zgodnie z badaniami, brak jakościowego snu prowadzi do zmniejszenia liczby białych krwinek (a dokładniej limfocytów T), które są głównymi komórkami odpowiedzi immunologicznej w przypadku infekcji.
Spożywanie żywności niskiej jakości
Jakość jedzenia ma ogromne znaczenie, ponieważ to właśnie ono dostarcza organizmowi podstawowych budulców i źródeł składników odżywczych.
W przypadku, gdy żywność zawiera wysokie stężenie substancji chemicznych i toksyn, takich jak pestycydy, GMO, herbicydy itp., może to prowadzić do „zmęczenia” układu odpornościowego, a także do otyłości.
To właśnie otyłość zwiększa ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy, nadciśnienia, udaru, nowotworów złośliwych i innych.
Siedzący tryb życia
Aktywność fizyczna to silny stymulator układu odpornościowego. Ćwiczenia fizyczne zwiększają zdolność organizmu do walki z infekcjami oraz produkcję dużych ilości komórek odpornościowych i przeciwciał.
Uprawianie sportu, szczególnie na świeżym powietrzu, przynosi dodatkowe korzyści zdrowotne, ponieważ w ten sposób organizm otrzymuje niezbędną ilość witaminy D, która jest jednym z głównych aktywatorów układu odpornościowego.
Palenie tytoniu
Istnieją dowody na szkodliwość papierosów w kontekście układu odpornościowego, a konkretnie – na zdrowie dróg oddechowych. Ważne jest, aby wiedzieć, że dotyczy to nie tylko palaczy aktywnych, ale także biernych.
Wdychanie dymu tytoniowego wywiera bezpośrednie toksyczne działanie na komórki odpornościowe, błony śluzowe dróg oddechowych oraz ogólne obniżenie sił obronnych organizmu.
Przewlekłe odwodnienie
Wszystkie procesy w ludzkim ciele zachodzą w środowisku wodnym. Dotyczy to również pracy układu odpornościowego. Woda pełni funkcję środka eliminującego szkodliwe czynniki.
Oprócz tego nawodnienie wpływa na poziom energii i poprawia jakość snu, co – jak wspomniano – jest istotnym czynnikiem dla prawidłowej pracy układu odpornościowego.
Regularne spożycie około 3 litrów wody dziennie zapewnia odpowiednie nawodnienie organizmu.
Witaminy, minerały i suplementy diety dla silnego układu odpornościowego
Jeśli szukasz odpowiedzi na pytanie „Jaki jest najlepszy lek na układ odpornościowy?”, to odpowiedź brzmi: „Nie ma tylko jednego”.
Dbanie o układ odpornościowy to kombinacja wielu czynników oraz przyjmowanie różnych witamin, minerałów i suplementów diety.
Wzmacnianie odporności jest odpowiednie zarówno dla dzieci, jak i dorosłych oraz kobiet w ciąży, przy czym w tych przypadkach należy dostosować suplementację.
Regularnie słyszymy pytania typu: „Czego mogę użyć do domowego wzmocnienia układu odpornościowego?”, „Co pić na odporność?”, „Czy istnieją niedrogie immunostymulatory?”.
Oto kilka przykładów:
Witamina A
Witamina A to witamina rozpuszczalna w tłuszczach, niezwykle istotna dla organizmu, ponieważ nie jest w stanie samodzielnie jej syntetyzować. Znana również jako octan retinolu. Pełni wiele funkcji – od niezbędnej roli w rozwoju płodu po utrzymanie zdrowia układu odpornościowego i wzroku.
Niedobór witaminy A wiąże się z osłabieniem odporności. Niewystarczająca jej ilość może prowadzić do nadreaktywności, co z kolei może wywołać choroby przewlekłe, reakcje autoimmunologiczne oraz stany alergiczne.
Niektóre z jej aktywnych związków aktywują receptory w szpiku kostnym, czego rezultatem jest zwiększona synteza dojrzałych i funkcjonalnych komórek odpornościowych (białych krwinek).
Witamina E
Witamina E, czyli alfa-tokoferol, to również witamina rozpuszczalna w tłuszczach, która naturalnie występuje w produktach bogatych w kwasy tłuszczowe – oliwa z oliwek, awokado, orzechy włoskie, orzeszki ziemne i inne.
Witamina E to uniwersalny antyoksydant organizmu, ponieważ uczestniczy w szeregu reakcji chemicznych i przerywa produkcję wolnych rodników (odpowiedzialnych za stres oksydacyjny i uszkodzenia struktur komórkowych).
Chroniąc błony komórkowe przed toksycznym wpływem wolnych rodników, witamina E wywiera bezpośredni, korzystny wpływ na komórki układu odpornościowego. Ma również działanie ochronne na serce i zapobiega stanom takim jak zakrzepica naczyń wieńcowych.
Witamina C
Witamina C to niezbędna witamina, co oznacza, że organizm nie może jej sam wytwarzać i musi ją otrzymywać z zewnątrz – poprzez pożywienie lub w formie suplementów diety.
Znana również jako kwas askorbinowy lub askorbinian. Występuje w dużych ilościach w owocach i warzywach, takich jak cytrusy, granaty, dzika róża i większość owoców leśnych. Brak witaminy C może prowadzić do krwawień z błon śluzowych.
Odegra kluczową rolę w syntezie kolagenu o prawidłowej strukturze, aktywnie uczestniczy w syntezie neuroprzekaźników i poprawia wchłanianie żelaza.
Jako immunostymulator działa dzięki swojej roli silnego antyoksydanta, który aktywnie zwalcza powstawanie wolnych rodników. Askorbinian jest także donorem elektronów w wielu reakcjach enzymatycznych i nieenzymatycznych.
Witamina D3
Witamina D3 to witamina rozpuszczalna w tłuszczach, znana również jako cholekalcyferol, która występuje w niewielkich ilościach w pożywieniu, ale szczęśliwie organizm może ją syntetyzować pod wpływem światła słonecznego.
Dla osób mieszkających w krajach z ograniczonym dostępem do słońca suplementacja witaminy D w formie dodatków diety jest niemal konieczna.
Witamina ta jest kluczowa dla prawidłowego rozwoju układu kostnego u noworodków i dzieci, dlatego jest rutynowo dodawana w profilaktyce krzywicy i innych zaburzeń układu kostnego.
Witamina D działa jako modulator i aktywator układu odpornościowego, ponieważ wykazuje właściwości antybakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwzapalne.
Długotrwałe przyjmowanie małych dawek tej witaminy zmniejsza częstotliwość i nasilenie chorób układu oddechowego.
Badania pokazują, że przyjmowanie witaminy D3 zmniejsza częstość zaostrzeń i nasilenie objawów w niektórych chorobach autoimmunologicznych.
Cynk
Cynk odgrywa istotną rolę w zdrowiu człowieka i jest niezbędnym pierwiastkiem dla organizmu. To drugi najczęściej występujący minerał w ludzkim ciele (zaraz po żelazie) i jedyny pierwiastek uczestniczący w budowie wszystkich enzymów.
Niedobór cynku u dzieci może prowadzić do fizycznego i psychicznego zmęczenia oraz opóźnienia w rozwoju, opóźnionego rozwoju cech płciowych i zwiększonego ryzyka infekcji. Naturalne źródła cynku to czerwone mięso i podroby, ryby, owoce morza, rośliny strączkowe.
Optymalne poziomy cynku wspierają odporność organizmu wobec czynników zakaźnych. Cynk odgrywa również ważną rolę w dojrzewaniu limfocytów T (rodzaju białych krwinek).
Cynk wykazuje działanie antyoksydacyjne, które bezpośrednio przyczynia się do ograniczenia uszkodzeń spowodowanych stresem oksydacyjnym.
Czarny bez
Czarny bez (znany również jako dziki bez) to roślina znana od starożytności ze swoich właściwości prozdrowotnych i leczniczych.
Zawiera on wysokie stężenie różnych związków:
- Witamina C
- Błonnik
- Antocyjany
- Bioflawonoidy
- Kwasy organiczne i inne
W przeszłości czarny bez był synonimem silnej odporności. Jego bioaktywne składniki wykazują silne działanie immunostymulujące i immunomodulujące, a także silne właściwości antyoksydacyjne.
Przyjmowanie nalewki z czarnego bzu skutecznie łagodzi objawy grypy i przeziębienia.
Imbir
Znany również jako „superżywność”, imbir zawiera unikalną kombinację aktywnych związków. Używany już w starożytności ze względu na swoje lecznicze właściwości, dziś znajduje szerokie zastosowanie także w kuchni.
Oto niektóre z głównych właściwości nalewki z imbiru:
- Silny przeciwutleniacz
- Silne właściwości przeciwzapalne, ponieważ wpływa na enzymy odpowiedzialne za syntezę mediatorów zapalnych.
- Właściwości przeciwnowotworowe poprzez modulację szlaków genetycznych
- Działanie przeciwdrobnoustrojowe dzięki zawartości gingerolu, paradolu, shogaolu i zingiberonu.
Ashwagandha
Ashwagandha to kluczowe zioło w tradycyjnej medycynie indyjskiej, znane również jako indyjski żeń-szeń lub zimowa wiśnia. W sanskrycie (starożytnym języku Indii) "ashwagandha" oznacza „silny jak koń”, ponieważ zwiększa fizyczną wydolność organizmu.
Roślina należy do grupy adaptogenów i jest stosowana w stanach zwiększonego wysiłku fizycznego i psychicznego.
Ashwagandha jest powszechnie stosowana dla wzmocnienia odporności, ponieważ poprawia jakość snu, działa neuroprotekcyjnie i zmniejsza poziom hormonów stresu. Korzeń rośliny uważany jest również za pomocny w leczeniu niepłodności u obu płci.
Astragalus
Nalewka z łodyg rośliny astragalus (traganek) jest szeroko stosowana w medycynie ludowej przy nadciśnieniu, jako środek moczopędny oraz przeciwzapalny. Wykorzystywana jest również jako środek przeczyszczający, przy kamicy nerkowej oraz niektórych chorobach przenoszonych drogą płciową.
Astragalus to roślina bogata w naturalne, silne antyoksydanty takie jak kwercetyna, rutyna i kemferol. Neutralizują one wolne rodniki, wywierając tym samym pośredni wpływ na poprawę funkcji układu odpornościowego.
Dziki bez
Nalewka z dzikiego bzu (znanego też jako bez zielny) wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne i immunostymulujące. W przeszłości była stosowana przy problemach z oddawaniem moczu, chorobach nerek i wątroby, braku apetytu oraz osłabieniu.
Bogata zawartość antocyjanów, fitosteroli, flawonoidów, fenoli i wielu innych związków odpowiada za silne właściwości antyoksydacyjne tej rośliny, które są również podstawą jej działania immunostymulującego.
Zielona herbata
Zielona herbata jest szeroko rozpowszechniona w kulturze azjatyckiej – w Chinach znana jako „chiński proch strzelniczy”, w Japonii jako Matcha. Pomaga utrzymać równowagę między apoptozą (śmiercią komórkową) a namnażaniem się komórek, zapobiegając tym samym nowotworom.
Jej rola jako immunomodulatora wynika z silnych właściwości przeciwutleniających. Oprócz tego zielona herbata reguluje poziom cukru we krwi, korzystnie wpływa na skórę, wspiera funkcje wątroby, przyspiesza metabolizm i ma wiele innych korzyści.
Pokrzywa
Pokrzywa jest bogata w kwasy fenolowe, flawonoidy, sterole i inne aktywne związki. To właśnie one odpowiadają za jej korzystne działanie zdrowotne. Stosowana jest zarówno w medycynie (ze względu na swoje właściwości), jak i w kuchni – dzięki swojemu smakowi.
Roślina wykazuje właściwości przeciwcukrzycowe, przeciwzapalne oraz przeciwnadciśnieniowe.
Korzeń macy
Maca to roślina ceniona ze względu na wysoką zawartość aktywnych związków i metabolitów wtórnych, które występują niemal wyłącznie w tej roślinie.
Maca jest silnym adaptogenem i zwiększa odporność organizmu na stres – zarówno fizyczny, jak i psychiczny.
Roślina ma również inne właściwości – zwiększa libido, wspiera zdrowie kości i stawów, łagodzi objawy menopauzy u kobiet i wiele innych.
Mursalski czaj
Mursalski czaj znany jest w Bułgarii i na Bałkanach ze swoich właściwości afrodyzjakalnych, antyseptycznych, tonizujących i detoksykujących. Jest silnym immunomodulatorem, zdolnym zarówno do regulowania nadaktywności układu odpornościowego, jak i jego pobudzania w razie potrzeby.
Roślina ta znana jest także z działania przeciwmiażdżycowego, przydatnego w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych, oraz korzystnego wpływu na problemy żołądkowo-jelitowe.
Orzech włoski
Nalewka z orzecha włoskiego to ekstrakt z liści lub zielonej łupiny orzecha, bogaty w polifenole.
Aktywne związki zawarte w orzechu włoskim mają silne właściwości antyoksydacyjne, wspomagają kontrolę cukrzycy i poziomu cukru we krwi, a także wykazują korzystne działanie w przypadku nadciśnienia. Dodatkowo wykazują działanie ochronne na wątrobę i nerki oraz działanie przeciwnowotworowe.
Fiołek trójbarwny
Ekstrakt z fiołka trójbarwnego wykorzystywany jest w medycynie ajurwedyjskiej i irańskiej. Tradycyjnie stosowany jest w leczeniu chorób układu krążenia, epilepsji, a szczególnie – chorób skóry.
Fiołek trójbarwny osłabia nadmierną odpowiedź układu odpornościowego, co czyni go odpowiednim wyborem przy nadreaktywności immunologicznej i chorobach autoimmunologicznych.
Żurawina
Główne zastosowanie tego owocu znajduje się w przemyśle spożywczym. Zawiera duże ilości witaminy C, E oraz manganu. Jest wyjątkowo bogata w fitochemikalia.
Jest popularna przy infekcjach dróg moczowych, a także w kontroli cukrzycy i nadciśnienia. Wykazuje również silne działanie przeciwnowotworowe i przeciwzapalne.
Porady na wzmocnienie odporności
Stan układu odpornościowego ma ogromne znaczenie – od narodzin aż do końca życia. Dlatego warto troszczyć się o swoją odporność.
Oto kilka praktycznych wskazówek, jak ją wzmocnić:
- Spożywaj żywność bogatą w aktywne związki wspierające odporność.
- Unikaj produktów wysoko przetworzonych i rafinowanego cukru.
- Zwróć uwagę na suplementację witaminami i minerałami – szczególnie tymi o silnym działaniu immunomodulującym.
- Zwiększ poziom aktywności fizycznej.
- Zapewnij sobie odpowiednią jakość snu.
- Spożywaj odpowiednią ilość płynów, głównie wody.
- Postaraj się ograniczyć stres, a jeśli nie możesz – sięgnij po silne adaptogeny.
Podsumowanie
Układ odpornościowy jest nieustannie narażony na stres, ponieważ nieustannie walczy z czynnikami szkodliwymi i chorobotwórczymi – nawet jeśli nie zdajemy sobie z tego sprawy. Wiele szkodliwych nawyków i praktyk może osłabiać jego działanie, dlatego ważne jest, aby je znać i – jeśli to możliwe – eliminować. Istnieje wiele suplementów diety i ziół (witaminy, minerały itp.), które mogą wspomóc działanie odporności i zmniejszyć ryzyko wystąpienia wielu chorób. Dbaj o swój układ odpornościowy, a Twoje ciało Ci za to podziękuje!
Najczęściej zadawane pytania
Czy można łączyć suplementy diety – witaminy i minerały – z ziołami na odporność?
Tak, witaminy i minerały są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania odporności, a zioła są bogate w fitochemikalia, które wspierają ją na różne sposoby.
Jakie są najważniejsze witaminy i minerały dla odporności?
Witaminy A, C, E i D, a także cynk i selen to jedne z najważniejszych mikroelementów wspierających układ odpornościowy.
Co robić w przypadku częstych infekcji przeziębieniowych?
Zadbaj o odpowiednią podaż witaminy D, cynku i selenu. Dla lepszego efektu możesz dodać zioła takie jak czarny bez, imbir i astragalus.
Źródła
2 komentarzy
От години започвам деня с топла вода с лимон и мед. Помага ми да не се разболявам толкова често. Радвам се, че в статията се споменават и други полезни напитки!
Статията ми беше точно на място! Опитах препоръчаните коприва и мака корен, и се чувствам много по-добре в сезона на настинките. Продължавайте да споделяте такива полезни съвети!
Dodaj komentarz