Wszystko o chorobach układu pokarmowego: rodzaje i objawy

Gastroenterologia to specjalność medyczna, której funkcja koncentruje się na diagnostyce, profilaktyce i leczeniu chorób, które dotyczą narządów układu trawiennego.

Układ trawienny obejmuje najwięcej narządów w porównaniu do innych układów w ciele i ma złożoną strukturę. To wyjaśnia obecność wielu chorób, które mogą dotknąć każdy z jego narządów.

Te choroby dzielą się na dwie główne grupy:

• Funkcjonalne: Związane z zaburzeniami funkcji narządu, bez uszkodzenia jego struktury.

• Strukturalne: Obejmują uszkodzenie narządu, które niemal zawsze prowadzi także do zaburzenia jego funkcji.

W zależności od dotkniętego narządu istnieją różne choroby przewodu pokarmowego.

W kolejnych akapitach omówimy te najczęściej występujące, nie wchodząc w zbyt wiele szczegółów.

Choroby przełyku

Choroby przełyku obejmują różne stany zapalne, ale nie będziemy wymieniać wszystkich, a jedynie te najczęściej spotykane.

Oto one:

• Choroba refluksowa przełyku (GERD):To najczęściej występująca choroba przełyku. Objawia się pieczeniem i cofaniem się treści żołądkowej z żołądka do przełyku. Prowadzi do rozwoju przewlekłego zapalenia.

• Achalazja: Polega na niemożności rozluźnienia dolnego zwieracza przełyku, co utrudnia przełykanie.

Choroby żołądka

Choroby żołądka to stany, które dotyczą błony śluzowej i funkcji żołądka.

Najczęściej obserwowane choroby żołądka to:

• Zapalenie żołądka:Zapalenie błony śluzowej żołądka, wywołane przez Helicobacter pylori, stres lub niektóre leki. Może być ostre lub przewlekłe.

• Wrzód żołądka:Charakteryzuje się powstawaniem bolesnych owrzodzeń w błonie śluzowej żołądka, a przy braku odpowiednich działań – także w całej ścianie, które często nasilają się na czczo. Mogą prowadzić do poważnych powikłań, takich jak krwawienie, perforacja lub rozwój raka.

Choroby jelit

Choroby jelit obejmują stany zapalne, infekcyjne i funkcjonalne zaburzenia, które często są związane z zaburzeniami trawienia i wchłaniania składników odżywczych.

Do najczęstszych chorób jelit należą:

• Wrzód dwunastnicy: Częsta choroba dwunastnicy, charakteryzująca się powstawaniem wrzodziejących zmian w błonie śluzowej narządu.

• Zespół jelita drażliwego (IBS): Funkcjonalne zaburzenie, które powoduje ból, wzdęcia i zmiany rytmu wypróżnień.

• Choroba Leśniowskiego-Crohna: Przewlekła choroba zapalna, obejmująca różne części jelit, często towarzyszą jej poważne powikłania.

• Wrzodziejące zapalenie jelita grubego: Ograniczone do jelita grubego i odbytnicy, powoduje wrzody i przewlekłe zapalenie.

Choroby odbytu i odbytnicy

Stany te powodują ból, swędzenie, krwawienie i dyskomfort, i są wynikiem infekcji lub przewlekłych procesów zapalnych w okolicy odbytu i odbytnicy.

Oto najczęstsze choroby odbytu i odbytnicy:

• Polipowatość odbytnicy: Polega na rozwoju łagodnych guzów, które jednak mogą krwawić lub wydzielać śluz. Przy długotrwałym rozwoju mogą ulec przemianie i „przekształcić się” w złośliwe nowotwory (rak).

• Choroba hemoroidalna: Często występująca patologia, w której na skutek dysfunkcji aparatu zastawkowego splotów żylnych dochodzi do zapalenia hemoroidów, co objawia się bólem i dyskomfortem, a czasem także krwawieniem z odbytu.

Choroby wątroby 

Obejmują różne rodzaje zapalenia wątroby, marskość i raka, przy czym wszystkie są związane z poważnym uszkodzeniem miąższu wątroby i jej funkcji.

Choroby pęcherzyka żółciowego

Choroby pęcherzyka żółciowego obejmują stany, które wpływają na magazynowanie i wydzielanie żółci.

Do najczęstszych chorób pęcherzyka żółciowego należą:

• Zapalenie pęcherzyka żółciowego (cholecystitis): Charakteryzuje się bólem w prawym podżebrzu, nudnościami, wymiotami i gorzkim posmakiem w ustach. Objawy zazwyczaj nasilają się po spożyciu tłustych potraw.

• Kamica pęcherzyka żółciowego (kamicze zapalenie pęcherzyka): Choroba, w której tworzą się kamienie w pęcherzyku, które próbując „przebić się” do dalszych odcinków przewodu pokarmowego, mogą powodować silny zespół bólowy, wymioty, a nawet żółtaczkę.

Choroby trzustki

Choroby trzustki obejmują stany wpływające na jej funkcje trawienne i endokrynne. Mogą powodować bóle brzucha, nudności, zaburzenia trawienia i nieprawidłowości poziomu cukru we krwi.

Do najczęstszych chorób tego narządu należą:

• Ostre i przewlekłe zapalenie trzustki: Choroby charakteryzujące się stanem zapalnym narządu i zaburzeniem jego funkcji.

• Rak trzustki: Choroba będąca następstwem nieleczonego przewlekłego zapalenia trzustki. Niestety, coraz częściej występuje i w praktyce jest nieuleczalna.

Interesującym faktem jest, że częstość występowania chorób układu trawiennego różni się w zależności od kraju lub kontynentu. 

Ma to związek głównie z tradycyjną kuchnią, zwyczajami i nawykami poszczególnych narodów. Stanowią one znaczną część wszystkich chorób.

W Polsce do najczęstszych chorób układu trawiennego należą:

• Zapalenie żołądka i wrzody: Główną przyczyną tych chorób jest zakażenie Helicobacter pylori. Według statystyk w Polsce od 50 do 70% populacji jest zakażonych tą bakterią. Ponadto złe nawyki żywieniowe, spożycie niezdrowej żywności oraz wysoka konsumpcja alkoholu znacząco przyczyniają się do dużego udziału tych chorób.

• Kamica żółciowa: Szacuje się, że około 15% populacji cierpi na tę chorobę, a rzeczywisty odsetek może być nawet dwukrotnie wyższy, ponieważ u wielu osób objawy nigdy się nie pojawiają.

• Polipowatość jelita grubego (polipy okrężnicy): Chociaż są to łagodne guzy, mogą prowadzić do nieprzyjemnych objawów, a także przekształcić się w raka. Szacuje się, że ponad 25% osób powyżej 50 roku życia ma polipy w którymś odcinku jelita grubego.

• Alkoholowe zapalenie wątroby: Odsetek tego zapalenia wątroby spowodowanego nadmiernym spożyciem alkoholu w Polsce jest znaczący.

• Choroba hemoroidalna: Szacuje się, że około 50% osób w kraju cierpi na tę chorobę, przy czym wiele z nich nie zdaje sobie z tego sprawy, dopóki nie wystąpią powikłania, takie jak krwawienie czy zakrzepica.

Są to jedne z najczęstszych chorób układu trawiennego . Warto zauważyć niepokojący trend wzrostu liczby przypadków oraz obniżenia wieku zachorowania na nowotwory wśród populacji, takie jakrak żołądka, rak jelita grubego, rak trzustki. 

Choroby układu trawiennego charakteryzują się szerokim zakresem objawów, które różnią się w zależności od narządu i choroby.

Pomimo tego, ogólnie można powiedzieć, że są one związane z:

• Ból brzucha w różnych miejscach, w zależności od dotkniętego narządu

• Nudności i wymioty

• Biegunka lub zaparcie

• Wydalanie krwi lub śluzu

• Zgaga i uczucie pieczenia

• Wzdęcia i gazy

• Utrata masy ciała bez widocznej przyczyny

Objawy te czasem mogą być wynikiem błędów dietetycznych lub ostrego stanu zapalnego spowodowanego infekcją wirusową, ale innym razem mogą świadczyć o rozwoju jednej z wyżej wymienionych chorób.

Współczesna gastroenterologia dysponuje szeroką gamą metod i podejść, ukierunkowanych na diagnostykę chorób związanych z układem trawiennym.

Jak przy każdym badaniu lekarskim, proces diagnostyczny rozpoczyna się od zebrania odpowiedniego i szczegółowego wywiadu medycznego. Za pomocą pytań lekarz może uzyskać obraz tego, co dzieje się w organizmie pacjenta i skierować go na niezbędne badania w celu postawienia dokładnej diagnozy.

Zazwyczaj zlecane są podstawowe w każdym procesie diagnostycznym badania krwi i wskaźników biochemicznych, które dostarczają informacji o obecnym stanie zapalnym oraz o funkcjonowaniu niektórych narządów jamy brzusznej.

Oprócz nich, według uznania specjalisty, mogą zostać zlecone także badania specjalistyczne, obejmujące oznaczenie niektórych białek i przeciwciał charakterystycznych dla konkretnych chorób.

Zastosowanie nowoczesnych badań obrazowych stanowi istotną przewagę w procesie diagnostycznym i pomaga ocenić stan narządów.

Oto badania obrazowe, które zwykle są zlecane w celu diagnozy choroby:

• USG (ultrasonografia): USG służy do oceny wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego. Może wykazać pogrubienie ścian narządów jamy brzusznej, co jest oznaką stanu zapalnego.

• Górna endoskopia (fibroezofagogastroduodenoskopia): To badanie obrazowe umożliwia wizualizację wnętrza przełyku, żołądka i dwunastnicy. Uznawane jest za złoty standard w diagnostyce zmian patologicznych w morfologii narządów, ponieważ pozwala na pobranie materiału biologicznego do badań histologicznych i mikrobiologicznych.

• Dolna endoskopia (kolonoskopia): Służy do wizualizacji i oceny jelita grubego na całej jego długości i jest uznawana za złoty standard w diagnostyce procesów patologicznych w jelicie grubym. Stanowi zarówno badanie diagnostyczne, jak i mało inwazyjny zabieg terapeutyczny w przypadku usuwania polipów.

• CT (tomografia komputerowa), znana również jako skaner: Dostarcza szczegółowej oceny struktury narządów, a interpretacja uzyskanego obrazu ma ogromne znaczenie dla wartości informacyjnej badania.

Choroby układu trawiennego stanowią dużą część ludzkich schorzeń i mają istotne konsekwencje społeczne oraz indywidualne.

Wiele z nich może prowadzić do wystąpienia i rozwoju poważnych powikłań w przypadku ich nieprawidłowej diagnozy, opóźnionego leczenia lub jego braku.

Powikłania chorób są specyficzne ze względu na ich charakter, dotknięty narząd i jego funkcje, dlatego trudno jest je ująć pod wspólnym mianownikiem. 

Przedstawimy przykłady powikłań niektórych z częstszych chorób układu trawiennego.

GERD (choroba refluksowa)

Przy nieprawidłowym lub braku leczenia, GERD może prowadzić do poważnych stanów patologicznych, w których błona śluzowa przełyku ulega zmianom (metaplazji), co skutkuje rozwojem przełyku Barretta — stanu, który może przekształcić się w raka.

Wrzód

Wrzody żołądka mogą często krwawić, a przy zaniedbaniu i braku leczenia dojść do perforacji, co prowadzi do wylania kwasu solnego do jamy brzusznej i zapalenia otrzewnej. 

Oba powikłania są potencjalnie zagrażające życiu, a perforacja wymaga bezwzględnego leczenia chirurgicznego. Są one typowe zarówno dla wrzodów żołądka, jak i dwunastnicy. 

Innym powikłaniem, typowym tylko dla wrzodów żołądka, jest ich przekształcenie w zmiany złośliwe, takie jak rak.

Choroby wątroby 

Przewlekłe infekcje wirusami zapalenia wątroby, spożycie alkoholu i inne czynniki prowadzą do zaburzeń funkcji i struktury narządu, a w późniejszych etapach do marskości wątroby. 

Nie ma możliwości cofnięcia tego stanu, a marskość jedynie postępuje, aż wątroba traci swoją funkcjonalność i rozwija się niewydolność wątroby.

Kamica żółciowa

Brak odpowiedniego leczenia chorób układu trawiennego może doprowadzić dozablokowania dróg żółciowych i żółtaczki, a w rzadszych przypadkach do perforacji pęcherzyka i rozwoju żółciowego zapalenia otrzewnej. Przewlekłe zapalenie w przypadku nieleczonego zapalenia pęcherzyka i kamicy może prowadzić do rozwoju raka.

Zapalenie jelita grubego

Różne rodzaje zapalenia jelita grubego mogą się zaostrzyć i powodować objawy, takie jak krwawienie, a w rzadszych przypadkach także perforacje jelita, co wymaga pilnego leczenia chirurgicznego.

Oczywiście, są to tylko podstawowe typy powikłań charakterystyczne dla częstszych chorób. Aby uzyskać dokładniejsze informacje, konieczne jest zagłębienie się w szczegóły gastroenterologii.

Leczenie chorób układu trawiennego może być bardzo zróżnicowane i złożone.

Może obejmować: 

• Leczenie farmakologiczne:Stosowanie leków zobojętniających kwas, antybiotyków, hepatoprotektorów, leków przeciwzapalnych i innych bardziej specyficznych leków celowanych może przynieść ulgę w dolegliwościach.

• Przestrzeganie diety: Odpowiednie odżywianie znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia poważnych chorób gastroenterologicznych.

• Chirurgia: Niektóre choroby wymagają leczenia operacyjnego, które przeprowadza się, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektów.

Pojawienie się objawów związanych z przewodem pokarmowym zawsze powinno być traktowane poważnie.

Chociaż często są przejściowe i nie zagrażają zdrowiu w dłuższej perspektywie, mogą być bardzo groźne i dramatyczne. 

Dlatego przy pojawieniu się pierwszych objawów warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym, który oceni, czy konieczna jest wizyta u specjalisty chorób wewnętrznych, czyli inaczej mówiąc,gastroenterologa.

Wizyta u gastroenterologa jest konieczna, jeśli:

• Masz uporczywe objawy, takie jak ból brzucha lub zgaga

• Zauważysz krew w stolcu

Do specjalisty należy się również zgłosić, jeśli zauważysz, że tracisz na wadze bez wyraźnej przyczyny.

Co mogę zrobić, aby zapobiec chorobom układu trawiennego?

Zdrowa dieta, unikanie alkoholu i regularne badania profilaktyczne mogą znacznie zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób układu trawiennego.

Jak często powinienem odwiedzać gastroenterologa?

Jeśli nie masz objawów, wystarczy jedna wizyta co kilka lat w celu profilaktycznego badania przewodu pokarmowego w klinice gastroenterologicznej.

Jak często występują choroby układu trawiennego?

Ze względu na pogarszającą się jakość żywności i nawyki ludzi, stają się one coraz częstszym powodem wizyt w klinice chorób wewnętrznych i gastroenterologii.

Źródła:

• https://my.clevelandclinic.org/health/articles/7040-gastrointestinal-disease

• https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases