Czym jest stan przedcukrzycowy: objawy i czynniki ryzyka

Przedcukrzyca to stan metaboliczny charakteryzujący się podwyższonym poziomem cukru we krwi, który przekracza normy referencyjne, ale nie osiąga progu diagnostycznego dla cukrzycy typu 2. 

Zgodnie z wytycznymi Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (ADA) i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), przedcukrzycę diagnozuje się w przypadku wystąpienia jednego z poniższych zaburzeń:

• Nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG):glukoza w osoczu na czczo w zakresie 5.6–6.9 mmol/l (100–125 mg/dl).

• Nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT):poziom cukru we krwi między 7.8–11.0 mmol/l (140–199 mg/dl) w drugiej godzinie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT).

• Hemoglobina glikowana (HbA1c): wartości między 5.7% a 6.4% (39–47 mmol/mol).

Przedcukrzyca jest bezpośredniozwiązana z podwyższonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych i innych zaburzeń metabolicznych. W przeciwieństwie do rozwiniętej cukrzycy, jej postęp można powstrzymać poprzez zmiany stylu życia, w tym poprawę diety, zwiększenie aktywności fizycznej i kontrolę masy ciała. 

Stan przedcukrzycowy w większości przypadków przebiega bezobjawowo lub z objawami, które mogą mieć wiele innych przyczyn. To właśnie dlatego w wielu przypadkach pozostaje niewykryty i często przeradza się w klinicznie ujawnioną cukrzycę.

Jednak osoby dobrze znające swój organizm mogą zauważyć pewne symptomy, które powinny skłonić je do konsultacji lekarskiej i ewentualnego rozpoznania stanu przedcukrzycowego.

Najczęstsze objawy to:

• Zwiększone zmęczenie – niestabilny poziom cukru we krwi może prowadzić do uczucia wyczerpania i braku energii.

• Zwiększony apetyt – szczególnie chęć na słodycze, ponieważ komórki nie przyswajają glukozy efektywnie.

• Łagodne pragnienie i suchość w ustach – choć objawy te są bardziej typowe dla cukrzycy, niektórzy ludzie z przedcukrzycą również mogą ich doświadczyć.

• Częste wahania masy ciała – przybieranie na wadze lub trudności z jej redukcją z powodu insulinooporności.

Najlepszym sposobem na wykrycie przedcukrzycy pozostają regularne badania profilaktyczne.

Niewystarczająca produkcja insuliny odgrywa jedną z kluczowych ról w rozwoju cukrzycy, zwłaszcza typu drugiego. 

Insulina to hormon, który jest produkowany przez trzustkę i ma podstawową funkcję regulacji poziomu cukru we krwi, umożliwiając transport cząsteczek glukozy do komórek przez błonę komórkową w celu syntezy lub magazynowania energii. 

Istnieją mechanizmy w organizmie, które prowadzą do niewydolności insulinowej.

Zaburzona funkcja komórek beta

Komórki beta w trzustce są odpowiedzialne za syntezę insuliny. Czasami nie są w stanie wyprodukować wystarczającej ilości tego hormonu przy wysokim poziomie cukru we krwi.

Przyczyną tej dysfunkcji jest zazwyczaj kombinacja predyspozycji genetycznych, zwiększonego stresu oksydacyjnego wynikającego z niezdrowego trybu życia, przewlekłego stanu zapalnego oraz otyłości.

Obniżona wrażliwość na insulinę

Obniżona wrażliwość na insulinę to kolejny kluczowy czynnik, przyczyniający się do niewydolności insulinowej. Przy insulinooporności komórki stają się mniej wrażliwe na ten hormon i nie wywołuje on takiej reakcji jak u osób bez zaburzeń metabolizmu glukozy.

Zazwyczaj, na początku tego stanu (który może trwać latami) trzustka kompensuje obniżoną wrażliwość poprzez zwiększoną produkcję insuliny. W pewnym momencie jednak dochodzi do dekompensacji i trzustka nie radzi sobie, co prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2.

Niewydolność insulinowa spowodowana obniżoną funkcją komórek beta lub rozwiniętą insulinoopornością znacznie zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 poprzez kilka mechanizmów.

Te mechanizmy to:

• Hiperglikemia – przewlekle podwyższony poziom cukru we krwi prowadzi do uszkodzeń naczyń krwionośnych, nerwów i narządów, co przyczynia się do powikłań cukrzycowych.

• Wyczerpanie aparatu komórek beta trzustki – przewlekłe zwiększone zapotrzebowanie na insulinę, mające na celu kompensację insulinooporności, z czasem prowadzi do dysfunkcji komórek beta i stopniowej utraty ich zdolności syntetycznych. W ten sposób niewydolność insulinowa pogłębia się i objawia trudnością w kontrolowaniu poziomu cukru we krwi.

Wzmożona odpowiedź zapalna

Insulinooporność i przewlekła hiperglikemia zaburzają metabolizm cukru, a organizm przełącza się na inne szlakijego przemiany. 

W ten sposób dochodzi do produkcji dużej ilościwolnych rodników, które nasilają stres oksydacyjny w organizmie i wywołują reakcję zapalną ze strony układu odpornościowego. 

Składnik zapalny prowadzi dodalszego pogłębiania niskiej wrażliwości na insulinę i nasila uszkodzenie komórek beta.

Rozwój stanu przedcukrzycowego jest wynikiem kombinacji czynników genetycznych i stylu życia, które prowadzą do zaburzeń regulacji poziomu cukru we krwi. 

Główne czynniki ryzyka obejmują:

• Dziedziczność – obciążenie rodzinne cukrzycą typu 2 znacznie zwiększa ryzyko przedcukrzycy, szczególnie jeśli jeden lub oboje rodzice mają zdiagnozowaną tę chorobę.

• Nadwaga – w większości przypadków u osób z nadwagą obserwuje się insulinooporność, która jest istotnym czynnikiem w rozwoju cukrzycy i charakterystyczna dla stanu przedcukrzycowego.

• Stres i brak snu– przewlekły stres i niedobór snu prowadzą do wysokiego poziomu kortyzolu, który może przyczyniać się do insulinooporności i zaburzeń metabolicznych.

• Siedzący tryb życia – brak aktywności fizycznej prowadzi do zmniejszenia skuteczności działania insuliny, co może utrudniać kontrolę poziomu cukru we krwi i przyspieszyć rozwój przedcukrzycy.

Niezdrowa dieta – dieta bogata w przetworzone węglowodany, cukry i tłuszcze nasycone może prowadzić do wahań poziomu glukozy i zwiększonego ryzyka insulinooporności.

Zaburzenia hormonalne – schorzenia takie jak zespół policystycznych jajników (PCOS) i niedoczynność tarczycy mogą wpływać na metabolizm i zwiększać ryzyko przedcukrzycy.

Kontrola tych czynników ryzyka poprzez zmiany stylu życia, regularne badania lekarskie i zbilansowaną dietę może znacząco zmniejszyć prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy typu 2.

Diagnozowanie stanu przedcukrzycowego odbywa się za pomocą kilku badań.

Obejmują one:

• Poziom glukozy na czczo (FPG – Fasting Plasma Glucose) – badanie przeprowadza się rano po minimum 8-godzinnej przerwie w jedzeniu. Za prawidłowy uznaje się poziom < 5,6 mmol/l, natomiast wartości od 5,6 do 6,9 mmol/l są charakterystyczne dla stanu przedcukrzycowego.

• Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) – poziom cukru we krwi mierzony jest dwie godziny po spożyciu 75 g glukozy rozpuszczonej w wodzie. Za prawidłowy wynik uznaje się wartość poniżej 7,8 mmol/l, a przedcukrzycowe wartości to 7,8–11,0 mmol/l.

• Hemoglobina glikowana (HbA1c) – wskaźnik średniego poziomu cukru we krwi z ostatnich 2–3 miesięcy; wartości od 5,7% do 6,4% są typowe dla przedcukrzycy.

• Badanie insulinooporności (wskaźnik HOMA-IR) – metoda oceny wrażliwości na insulinę za pomocą wzoru: „HOMA-IR = (glukoza na czczo [mmol/L] × insulina na czczo [μU/mL]) / 22,5”. Wartości prawidłowe: < 2,0; podwyższona insulinooporność: > 2,5–3,0.

Przedcukrzyca sama w sobie nie jest uznawana za chorobę, ale jeśli nie jest kontrolowana, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Głównym powikłaniem nieleczonej przedcukrzycy jest rozwój cukrzycy typu 2. Statystyki pokazują, że do 70% osób z przedcukrzycą rozwinie cukrzycę w ciągu kilku lat.

Dodatkowo, granicznie wysokie poziomy cukru we krwi, mimo że nie wywołują ostrych objawów, zwiększają ryzyko rozwoju nadciśnienia(wysokiego ciśnienia krwi), miażdżycy (uszkodzenia tętnic), zawału serca i udaru. Wynika to z przewlekle podwyższonego poziomu glukozy, któryuszkadza naczynia krwionośne na skutek zwiększonego stresu oksydacyjnego, który powstaje w wyniku alternatywnych mechanizmów przyswajania glukozy przez organizm.

Insulinooporność, często występująca przy przedcukrzycy, może prowadzić do gromadzenia się tłuszczu w wątrobie, co zwiększa ryzyko stłuszczenia wątroby, zapalenia i marskości.

Długotrwała hiperglikemia graniczna prowadzi również do uszkodzenia zakończeń nerwowych, powodując drętwienie, ból i osłabienie kończyn.

Wysoki poziom cukru we krwi prowadzi też do zmiany osmolalności krwi i uszkadza aparat filtracyjny nerek (kłębuszki), co skutkuje utratą białek osocza z moczem – objaw późniejszej przewlekłej choroby nerek.

Przedcukrzyca zwiększa ryzyko mikronaczyniowych uszkodzeń siatkówki, które mogą powodować zaburzenia widzenia – choć zwykle mniej poważne niż w cukrzycy typu 2. Okres, w jakim się pojawiają, jest jednak długi i zwykle już wtedy mówi się o obecnej cukrzycy.

Wczesna diagnoza i zmiany stylu życia mogą znacząco obniżyć ryzykoprzejścia przedcukrzycy w cukrzycę oraz związanych z nią powikłań. Utrzymywanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi znacząco ogranicza ryzyko wystąpienia wspomnianych problemów zdrowotnych.

Im wcześniej zostaną podjęte działania, tym większa szansa na odzyskanie prawidłowej tolerancji glukozy i uniknięcie przewlekłych komplikacji. 

Odpowiednia interwencja nie tylko spowalnia rozwój cukrzycy, ale może całkowicie odwrócić ten proces. Dlatego regularne badania profilaktyczne, aktywny tryb życia i wiedza są kluczowymi elementami w walce z przedcukrzycą.

Środki zapobiegawcze i kontrolne w przypadku zdiagnozowanego stanu przedcukrzycowego są zasadniczo takie same i dotyczą głównie jakości życia.

Utrzymanie prawidłowej masy ciała i stosowanie odpowiedniej diety są kluczowe w kontroli stanu przedcukrzycowego. 

Nadwaga jest udowodnionym czynnikiem, który znacząco zwiększa ryzyko rozwoju przedcukrzycy i jej przejścia w cukrzycę. Ścisłe kontrolowanie bilansu kalorycznego jest niezbędne do utrzymania zdrowej wagi.

W diecie, oprócz spożycia odpowiedniej, ale nie nadmiernej ilości kalorii, istotna jest konsumpcja wartościowych produktówo wysokiej wartości odżywczej, bogatych w białko, zdrowe tłuszcze, mikroelementy i witaminy. Trzymanie się naturalnej, minimalnie przetworzonej żywności to pewny sposób na ograniczenie ryzyka rozwoju przedcukrzycy. 

Jednocześnie, dla ogólnego zdrowia zaleca się unikać cukru, smażonych i tłustych potraw, produktów rafinowanych oraz półproduktów.

Redukcja stresu również odgrywa kluczową rolę w kontroli stanu. Odpowiednie rozplanowanie codziennych obowiązków, tak aby zostawić czas na pełnowartościowy odpoczynek pomaga utrzymać poziom kortyzolu w normie, co wspiera metabolizm glukozy.

Aktywność fizyczna – poza wspomaganiem redukcji masy ciała i utrzymaniem prawidłowej wagi, ćwiczenia siłowe lub innego typu trening oporowy znacząco poprawiają wrażliwość na insulinę.

Sen również odgrywa ważną rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu i prawidłowej regulacji procesów metabolicznych, w tym metabolizmu glukozy. Z tego względu warto dążyć do co najmniej 6–7 godzin dobrej jakości snu każdej doby.

Co to jest stan przedcukrzycowy?

Stan przedcukrzycowy to stan graniczny, w którym poziom cukru we krwi jest wyższy niż norma, ale nie osiąga jeszcze wartości charakterystycznych dla cukrzycy. Jest to sygnał zaburzonego metabolizmu glukozy i zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych i innych powikłań. 

Czy stan przedcukrzycowy jest odwracalny?

Tak, stan przedcukrzycowy jest odwracalny.