Zespół jelita drażliwego (ZJD) to powszechne zaburzenie układu trawiennego. Jest to funkcjonalny problem jelit, zwłaszcza jelita grubego (okrężnicy).
Stan ten, znany również jako zespół drażliwej okrężnicy, powoduje objawy takie jak bóle brzucha, skurcze, wzdęcia i zaburzenia wypróżniania. Najczęściej objawia się częstymi i niewielkimi biegunkowatymi lub nieuformowanymi stolcami.
Chociaż nie powoduje morfologicznych uszkodzeń jelit i nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia, stan ten może znacznie obniżyć jakość życia i powodować stały dyskomfort.
W tym artykule przedstawimy przyczyny, objawy i skuteczne sposoby radzenia sobie z tym nieprzyjemnym schorzeniem. Zwrócimy również uwagę na poprawę jakości życia osób dotkniętych tą dolegliwością.
Czym jest zespół drażliwego jelita grubego?
Zespół drażliwego jelita grubego to przewlekłe funkcjonalne zaburzenie przewodu pokarmowego.
Charakteryzuje się:
-
Nawracającym bólem brzucha i dyskomfortem
-
Wzdęciami
-
Gazami
-
Zaburzeniami wypróżniania takimi jak biegunka, zaparcie lub ich kombinacją.
Objawy tego schorzenia występują mimo braku strukturalnych, zapalnych czy biochemicznych odchyleń od normy i mogą z czasem zmieniać swoje nasilenie i charakter.
Współczesna nauka postrzega to schorzenie jako wynik zaburzonego połączenia między mózgiem a jelitami.
Główne czynniki to problemy z motoryką jelit, zwiększona wrażliwość trzewna, zaburzenia mikrobiomu jelitowego i wpływ stresu psychicznego.
Przyczyny rozwoju ZJD
Przyczyny rozwoju zespołu nie są dokładnie określone, ale naukowcy uważają, że schorzenie to jest wynikiem współdziałania różnych czynników, które zakłócają prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego i jego powiązanie z mózgiem.
Oto główne przyczyny i czynniki sprzyjające, które według medycyny leżą u podstaw tego schorzenia.
Zaburzona regulacja osi mózg-jelita
Mózg i jelita pozostają w ciągłej komunikacji dzięki złożonemu systemowi nerwowemu i sygnałom biochemicznym. Zaburzenia w tej osi mogą wywoływać zmiany w motoryce, zwiększoną wrażliwość na ból i zaburzenia rytmu wypróżnień.
Nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego
Nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego to stan, w którym normalna aktywność mięśniowa układu trawiennego jest zaburzona.
Może to prowadzić do problemów takich jak:
-
Przyspieszony pasaż jelitowy: Powoduje dominującą biegunkę
-
Spowolniony pasaż jelitowy: Powoduje dominujące zaparcia
-
Nieskoordynowana motoryka jelit: Może prowadzić do bólu, skurczów oraz naprzemiennych zaparć i biegunek.
Nadwrażliwość trzewna
Nadwrażliwość trzewna to zwiększona wrażliwość nerwów odpowiedzialnych za unerwienie narządów wewnętrznych.
Osoby cierpiące na zespół często mają zwiększoną percepcję bólu i dyskomfortu wobec normalnych bodźców, takich jak obecność gazów lub stolca w jelitach.
Zaburzenia mikrobioty jelitowej (mikroflory)
Według najnowszych badań, zaburzenia równowagi bakterii jelitowych (dysbioza) mogą być główną przyczyną rozwoju zespołu drażliwego jelita grubego.
Niektóre bakterie produkują większe ilości gazów i toksyn jako produkty uboczne swojego metabolizmu. Może to wywołać reakcję zapalną i podrażnienie, które zakłócają prawidłowe funkcjonowanie jelit.Po infekcyjny zespół jelita drażliwego
Zespół może się rozwinąć po przebyciu zapalenia żołądka i jelit (o podłożu bakteryjnym lub wirusowym), podczas którego stan zapalny i zaburzenia flory jelitowej mogą się utrzymywać długo po ustąpieniu infekcji.
Niskiego stopnia stan zapalny
Choć zespół jelita drażliwego nie wiąże się z widocznymi zmianami zapalnymi jak przy chorobach zapalnych jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego), u niektórych osób stwierdzono niskiego stopnia aktywację układu odpornościowego oraz podwyższone poziomy niektórych markerów zapalnych.
Nadwrażliwość pokarmowa i nietolerancje
Niektóre pokarmy mogą nasilać objawy u osób ze zwiększoną wrażliwością lub nietolerancjami pokarmowymi, dlatego powinny być one wykluczane z diety.
Do takich pokarmów należą:
-
Fermentujące oligosacharydy, disacharydy (cukier, laktoza), monosacharydy i alkohole cukrowe (poliol)
-
Gluten, nawet jeśli nie stwierdzono celiakii ani nietolerancji glutenu
-
Tłuste i pikantne potrawy
-
Kawa i alkohol
Stres i czynniki psychologiczne
Stres, lęk oraz stany depresyjne mogą nasilać objawy tego schorzenia. Uważa się, że napięcie nerwowe ma bezpośredni negatywny wpływ na układ trawienny.
Zmiany hormonalne
Niektóre hormony kobiece, takie jak estrogen, progesteron, prolaktyna, a także ich wahania w trakcie cyklu miesiączkowego, mogą nasilać objawy schorzenia.
Dodatkowo istnieją dowody, że hormony tarczycy, kortyzol oraz hormony płciowe (u mężczyzn) również mają wpływ na rozwój i zaostrzenie zespołu.
Czynniki genetyczne i wywiad rodzinny
Wywiad rodzinny dotyczący zespołu jelita drażliwego lub innych funkcjonalnych zaburzeń może zwiększać indywidualne ryzyko, chociaż konkretne geny nie zostały zidentyfikowane.
Każdy przypadek zespołu jelita drażliwego jest indywidualny i może się różnić objawami, ich nasileniem oraz czynnikami zaostrzającymi.
Odpowiednie suplementy przy zespole jelita drażliwego
Mięta - Nalewka ziołowa
Naturalny spokój dla nerwów, żołądka i wątroby
Objawy zespołu jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego może objawiać się różnorodnymi symptomami, których nasilenie może się zmieniać i różnić w zależności od osoby.
Mimo to, istnieją pewne charakterystyczne objawy, które czasem wystarczają do postawienia diagnozy.
Najczęstsze objawy i symptomy to:
-
Ból brzucha i skurcze przypominające kolkę: Częściej występują w dolnej części brzucha oraz po lewej stronie brzucha (gdzie znajduje się okrężnica zstępująca i esowata). Bóle mogą być tępe, ostre lub spazmatyczne, a także różnić się intensywnością. W niektórych przypadkach pojawiają się falami, a rzadziej są niemal stałe i przewlekłe. Zwykle ustępują po oddaniu gazów lub wypróżnieniu.
-
Wzdęcia i rozdęcie: Duży odsetek osób dotkniętych tym schorzeniem zgłasza uczucie wzdęcia i rozciągania jelit w jamie brzusznej, które zwykle nasila się jakiś czas po posiłku i pogarsza się w ciągu dnia. Uczucie to jest związane z nagromadzeniem gazów w jelitach, które rozciągają światło jelita i powodują dyskomfort.
-
Biegunka: Częste oddawanie luźnych lub wodnistych, słabo uformowanych stolców to bardzo częsty objaw zespołu. Często ludzie odczuwają nagłą potrzebę wypróżnienia zaraz po jedzeniu, kiedy uruchamia się perystaltyka jelit.
-
Zaparcia: U innych osób zespół przebiega z dolegliwościami związanymi z zaparciami – wypróżnienia są twarde i trudno przemieszczają się przez odcinki jelita grubego. Wypróżnieniom mogą towarzyszyć silne bóle odbytu oraz uczucie niepełnego wypróżnienia.
-
Naprzemienne zaparcia i biegunki: W innych postaciach zespołu mogą występować epizody naprzemiennego występowania zaparć i biegunek (zespół jelita drażliwego – M).
-
Śluz w kale: Choć rzadziej niż w przypadku innych chorób jelit, u niektórych osób cierpiących na zespół jelita drażliwego (IBS) może pojawić się śluz w kale. W tym przypadku jest to objaw nieszkodliwy, ale mimo to może budzić niepokój u pacjenta.
-
Zmęczenie i dyskomfort po posiłku: Szczególnie często obserwowane po spożyciu pokarmów, które wywołują kryzysy (pokarmy wyzwalające objawy).
-
Nudności: To znacznie rzadszy objaw, ale mimo to niektórzy ludzie się na niego skarżą, zwłaszcza w momencie kryzysu. Nudności wynikają głównie z bólu i mają charakter odruchowy.
Wczesne rozpoznanie stanu
Wczesne rozpoznanie jest istotne dla jednostki i pomaga w łatwiejszym i skuteczniejszym radzeniu sobie z objawami, zmniejszeniu częstości zaostrzeń i poprawie ogólnej jakości życia.
Chociaż zespół jelita drażliwego uważany jest za schorzenie przewlekłe, jego prawidłowe zarządzanie poprzez dieta, zmiany stylu życia oraz stosowanie suplementów diety i leków może znacząco zmniejszyć nasilenie objawów i ich konsekwencje.
W przypadku podejrzenia, że cierpisz na to nieprzyjemne schorzenie, ważne jest, aby skonsultować się ze specjalistą – gastroenterologiem, zwłaszcza jeśli objawy utrzymują się przez dłuższy czas.
Odpowiednie leczenie może znacząco pomóc w utrzymaniu życia bez objawów i z minimalnym dyskomfortem związanym z zespołem jelita drażliwego.
Choroby powiązane
Zespół jelita drażliwego to zaburzenie czynnościowe, które nie powoduje strukturalnych uszkodzeń przewodu pokarmowego.
Mimo to może współwystępować lub być powiązany z innymi stanami i chorobami. Oto niektóre z dolegliwości, które często są kojarzone z zespołem jelita drażliwego (IBS).
Zaburzenia zdrowia psychicznego
Bardzo często w praktyce klinicznej zespół jelita drażliwego jest powiązany z lękiem i depresją. Oś mózg–jelita odgrywa w tym znaczącą rolę, ponieważ stres może znacząco pogłębiać i zaostrzać objawy, jak również odwrotnie – IBS może prowadzić do poważnego stresu i złego samopoczucia.
Statystyki pokazują, że stany związane ze stresem, takie jak lęk i zaburzenia paniczne, są powszechne u pacjentów z zespołem jelita drażliwego.
Fibromialgia
To przewlekłe schorzenie, charakteryzujące się bólem mięśni, zmęczeniem i niskim progiem bólu, jest często spotykane u osób z IBS, przy czym oba stany mogą dzielić podobny mechanizm – zaburzone postrzeganie bólu.
Zespół chronicznego zmęczenia (CFS)
Zespół chronicznego zmęczenia (CFS) często współwystępuje z zespołem jelita drażliwego.
Zależność tę tłumaczy się zaburzoną regulacją układu nerwowego, która wpływa zarówno na funkcjonowanie jelit, jak i poziom energii w organizmie. Współdziałanie między mózgiem a jelitami odgrywa kluczową rolę w obu przypadkach, co sprawia, że te dwa schorzenia często występują u tych samych pacjentów.
Przerost bakteryjny w jelicie cienkim
Jest to stan, w którym obserwuje się nadmierny wzrost bakterii w górnych odcinkach jelita, co może prowadzić do wzdęć, bólu i biegunki.
Choroba refluksowa przełyku (GERD)
GERD to schorzenie charakteryzujące się cofaniem się treści żołądkowej do przełyku, co może powodować pieczenie i ból za mostkiem, nudności oraz wymioty. Często stan ten występuje „ręka w rękę” z IBS.
Dysfunkcja dna miednicy
Dysfunkcja dna miednicy charakteryzuje się zaburzoną perystaltyką w najniższych odcinkach przewodu pokarmowego (odbytnica i odbyt) lub nietrzymaniem moczu (niemożność zatrzymania moczu, prowadząca do przedwczesnego oddawania).
Może być obserwowana u osób z IBS, szczególnie u tych cierpiących na postać dominującą zaparcia.
Nietolerancje pokarmowe lub alergie
U dużego odsetka pacjentów z IBS obserwuje się nietolerancje na określone produkty i składniki pokarmowe, takie jak laktoza (cukier mleczny) i gluten (białko występujące w zbożach), których spożycie może znacznie zaostrzyć objawy.
Powikłania
Główna konsekwencja, która zawsze występuje przy IBS, to obniżona jakość życia, ze względu na wyjątkowo uciążliwe i długotrwałe objawy. Mogą one znacząco zakłócać codzienną rutynę, wydajność w pracy oraz kontakty społeczne.
Zdrowie psychiczne i emocjonalne to ważny aspekt życia każdego człowieka, a w przypadku takiego schorzenia ciągły dyskomfort i obawa przed nagłym pojawieniem się objawów w nieodpowiednim miejscu lub czasie mogą mieć poważne konsekwencje.
Obecność takiego problemu może prowadzić u osób bardziej wrażliwych do izolacji psychospołecznej i depresji.
Oprócz znacznego wpływu na stan psychiczno-emocjonalny i efektywność, IBS może prowadzić do wystąpienia zaburzeń organicznych, mimo że sam zespół nie jest bezpośrednio z nimi związany.
Oto niektóre z nich:
-
Wypadanie odbytnicy: Skrajnie nieprzyjemny stan, który można opanować wyłącznie chirurgicznie – polega na wypadnięciu odbytnicy przez odbyt. Przyczyną jest ciągłe parcie przy wypróżnieniach oraz osłabienie aparatu mięśniowego zwieracza z upływem czasu. Pomimo możliwości operacyjnej korekcji, nawroty są dość częste, co jest bardzo zniechęcające dla pacjenta.
-
Hemoroidy: Zaparcia lub przewlekła biegunka prowadzą do podrażnienia splotu hemoroidalnego i powikłań klinicznych takich jak ból, pieczenie w okolicy odbytu oraz krwawienie z odbytnicy.
Zwiększona wrażliwość i obniżony próg bólu
Niedobory żywieniowe: Restrykcje dietetyczne stosowane u pacjentów cierpiących na IBS mogą prowadzić do rozwoju różnych niedoborów pokarmowych. Dodatkowo, strach przed jedzeniem może u niektórych osób wywołać problemy psychiczne związane z odżywianiem, takie jak anoreksja.
Choroby wtórne: Przewlekły stres i niskiego stopnia reakcja zapalna, związane z IBS, mogą przyczynić się do rozwoju wtórnych problemów, takich jak zaburzenia snu oraz zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, ze względu na utrzymującą się dysregulację autonomicznego układu nerwowego.
Wczesne wykrycie stanu i postawienie jasnej, precyzyjnej diagnozy ma kluczowe znaczenie dla bardziej adekwatnego i terminowego radzenia sobie z uciążliwymi objawami, w celu ochrony przed pogorszeniem jakości życia.
Najczęściej stan ten diagnozuje się na podstawie obecnych objawów i wykluczenia innych chorób.
Analiza stanu
Pierwszym krokiem jest przeprowadzenie szczegółowej analizy i obserwacja objawów. Jeśli objawy takie jak uporczywe bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia lub biegunki utrzymują się dłużej niż trzy miesiące i nie występują inne stwierdzone problemy trawienne, można podejrzewać obecność zespołu jelita drażliwego.
Metoda wykluczenia
Bardzo często specjaliści diagnozują IBS po wykluczeniu obecności innych potencjalnych schorzeń, które przebiegają z podobnymi objawami, takich jak choroba Crohna, przewlekłe zapalenie jelita grubego i inne.
Mogą zostać zlecone badania laboratoryjne, badanie kału, a w razie potrzeby – kolonoskopia. Kolonoskopia jest złotym standardem w diagnostyce chorób jelita grubego. Przy braku zmian morfologicznych w jelitach, doświadczony endoskopista szybko może postawić diagnozę IBS.
Metoda wykluczenia może również obejmować zalecenie zmian w diecie i stylu życia, a pozytywne efekty tych zmian mogą skłaniać do postawienia diagnozy.
Postawienie diagnozy klinicznej jest również ułatwione dzięki wprowadzeniu międzynarodowej klasyfikacji “Rome IV criteria”.
Kryteria te opierają się na obserwacji konkretnych objawów, takich jak bóle brzucha i zmiany rytmu wypróżnień, które występują przynajmniej raz w tygodniu przez ostatnie trzy miesiące i rozpoczęły się co najmniej 6 miesięcy przed diagnozą.
Kryteria te obejmują również inne cechy, takie jak ulga po wypróżnieniu i inne.
Możliwości leczenia
Leczenie IBS obejmuje przede wszystkim wprowadzenie zmian w diecie i stylu życia, ponieważ – jak już wyjaśniliśmy – nie jest to choroba jako taka.
Zmiany w diecie
Zmiany w diecie powinny być ukierunkowane na przestrzeganie tzw. diety FODMAP, czyli unikanie fermentujących produktów spożywczych, bogatych w oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole (cukry, alkohole cukrowe).
W praktyce oznacza to unikanie spożywania produktów i napojów, takich jak:
-
Cebula
-
Czosnek
-
Zboża pszeniczne i rośliny strączkowe
-
Produkty mleczne
-
Owoce bardzo bogate we fruktozę, takie jak jabłka i gruszki
-
Produkty rafinowane słodzone sorbitolem, maltitolem i gliceryną
-
Ostre przyprawy
Ograniczenie alkoholu i kofeiny również ma znaczenie, mimo że nie są one objęte akronimem FODMAP.
Redukcja stresu
Zmniejszenie napięcia nerwowego poprzez poświęcenie wystarczającej ilości czasu na relaks i odpoczynek oraz wykonywanie czynności pomagających rozładować nagromadzony stres to również istotny krok w walce z IBS.
Przyjmowanie probiotyków przy jelicie drażliwym
Probiotyki mają korzystny i ogólny wpływ na zdrowie jelit, a najnowsze badania sugerują, że aktywnie uczestniczą w regulacji osi mózg–jelita.
Kiedy udać się do lekarza?
Jeśli wspomniane wcześniej objawy utrzymują się lub pojawią się powikłania, ważne jest, aby zasięgnąć porady lekarza. Objawy takie jak śluz lub krew w stolcu, silne bóle brzucha, niewyjaśniona utrata masy ciała lub silne zmęczenie wymagają dokładnej oceny.
Celem jest ustalenie dokładnej przyczyny i wykluczenie innych, poważniejszych chorób układu pokarmowego lub ogólnego stanu zdrowia.
Często zadawane pytania
Czym IBS różni się od przewlekłych zapalnych chorób jelit?
Różnice istnieją i są bardzo istotne. Główna różnica polega na tym, że w przypadku zespołu jelita drażliwego nie występuje strukturalne uszkodzenie narządów i tkanek, podczas gdy przy przewlekłych zapalnych chorobach jelit, takich jak choroba Crohna czy przewlekłe zapalenie jelita grubego, dochodzi do poważnych zmian strukturalnych i funkcjonalnych w jelitach oraz istnieje ryzyko powikłań zagrażających życiu.
Jakie leki na zespół jelita drażliwego można stosować w celu złagodzenia objawów?
Leki mogą jedynie tymczasowo złagodzić objawy, ale nie „wyleczyć” stanu. Nasza rada to skupić się na zmianie nawyków żywieniowych i stylu życia, zamiast polegać na lekach.
Jakie inne stany lub choroby często współwystępują z IBS?
Są to schorzenia takie jak refluks żołądkowo-przełykowy oraz zaburzenia lękowe i depresyjne.
Dodaj komentarz