- Czym jest kwas moczowy i jaka jest jego funkcja w organizmie?
- Podwyższony poziom kwasu moczowego (hiperurykemia)
- Odpowiednie suplementy wspierające funkcję nerek
- Obniżony poziom kwasu moczowego (hipourykemia)
- Badania i wartości referencyjne
- Możliwości leczenia
- Kiedy udać się do specjalisty?
- Najczęściej zadawane pytania
Kwas moczowy to związek organiczny, który odgrywa ważną rolę w ludzkim organizmie. Jego poziom ma ogromne znaczenie dla utrzymania homeostazy, a wszelkie odchylenia – niezależnie od tego, czy są wysokie, czy niskie – mogą prowadzić do różnych problemów zdrowotnych.
Z tego artykułu dowiesz się, jakie są objawy, przyczyny i możliwe powikłania związane ze zmianami poziomu tej substancji. Poznasz również środki, które należy podjąć w takich przypadkach.
Czym jest kwas moczowy i jaka jest jego funkcja w organizmie?
Kwas moczowy to związek organiczny, który powstaje w organizmie jako produkt metabolizmu puryn. Są to substancje występujące w różnych produktach spożywczych i napojach, będące częścią cząsteczek DNA i RNA.
Są one rozkładane w ludzkiej wątrobie, a w wyniku tego procesu powstaje kwas moczowy. Jest on usuwany z organizmu głównie przez nerki, a w mniejszym stopniu – przez jelita.
Prawidłowy poziom tego związku odgrywa rolę w ochronie antyoksydacyjnej organizmu i może chronić komórki przed uszkodzeniem.
Podwyższony poziom kwasu moczowego (hiperurykemia)
Podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi nazywany jest hiperurykemią. Może prowadzić do konkretnych objawów.
We wczesnych stadiach, gdy poziom nie jest jeszcze bardzo wysoki, hiperurykemia może przebiegać bezobjawowo.
Objawy podwyższonego poziomu kwasu moczowego mogą obejmować:
-
Ostry ból i obrzęk stawów – najczęściej dotyczy to małych stawów kończyn dolnych, zwłaszcza palucha. To zazwyczaj pierwszy objaw choroby zwanej dną moczanową. Oprócz bólu i obrzęku pojawia się zaczerwienienie i ocieplenie chorego stawu. Są to objawy zapalenia.
-
Tworzenie się guzków dnawych (tofusów) – złogi kryształów kwasu moczowego w tkankach miękkich, najczęściej wokół małych stawów dłoni, ale również w innych miejscach. Prowadzi to do trwałych deformacji i utraty funkcji stawów.
-
Kamienie nerkowe – zbudowane z kwasu moczowego, mogą wywoływać bardzo bolesne napady kolki nerkowej, gdy organizm próbuje je wydalić.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Zwiększony poziom kwasu moczowego w organizmie może być wynikiem zwiększonej produkcji, zmniejszonego wydalania lub kombinacji obu tych czynników.
Zwiększona produkcja kwasu moczowego
Główną przyczyną zwiększonej produkcji kwasu moczowego jest spożywanie produktów bogatych w puryny. Należą do nich czerwone mięso, podroby, owoce morza i inne.
Podwyższona produkcja kwasu moczowego może być również skutkiem stanów z intensywnym rozpadem komórek. Należą do nich różne nowotwory, łuszczyca, niedokrwistość hemolityczna i inne. Prowadzą one do uwalniania dużych ilości puryn, co zwiększa poziom kwasu moczowego.Inną przyczyną są zaburzenia genetyczne. Rzadkie choroby genetyczne, takie jak zespół Lescha-Nyhana lub nadaktywność syntetazy PRPP, mogą prowadzić do nadmiernej produkcji kwasu moczowego.
Otyłość to kolejny czynnik. Zaburza ona procesy metaboliczne w organizmie, co wpływa również na wzrost poziomu kwasu moczowego.
Zmniejszone wydalanie kwasu moczowego
Zmniejszone wydalanie kwasu moczowego może być spowodowane kilkoma czynnikami.
Nadmierne spożycie alkoholu wpływa na jego wydalanie. Podczas metabolizowania etanolu powstają duże ilości mleczanu. Kwas mlekowy konkuruje z kwasem moczowym w procesie wydalania, co prowadzi do wzrostu jego poziomu we krwi.
Upośledzona funkcja nerek również może prowadzić do zmniejszonego wydalania. Dysfunkcja aparatu nerkowego obniża zdolność nerek do skutecznej filtracji i eliminacji kwasu moczowego.
Odwodnienie również powoduje zagęszczenie większych ilości kwasu moczowego we krwi. Utrudnia to również jego wydalanie przez kanaliki nerkowe.
Niektóre lekiz grupy diuretyków, regularne przyjmowanie małych dawek kwasu acetylosalicylowego, cyklosporyny i inne mogą zaburzać wydalanie kwasu moczowego.
Kwasicę metaboliczną, w tym cukrzycową kwasicę ketonową lub kwasicę mleczanową, również wiąże się ze znacznym obniżeniem zdolności organizmu do wydalania kwasu moczowego.
Czynniki kombinowane
Niektóre choroby przewlekłe, takie jak nadciśnienie, cukrzyca lub zespół metaboliczny, mogą zaburzać oba mechanizmy prowadzące do wzrostu poziomu kwasu moczowego – zarówno zwiększać jego produkcję, jak i zmniejszać wydalanie.
Inne czynniki dietetyczne, takie jak zwiększone spożycie fruktozy (z napojów gazowanych, żywności rafinowanej i słodyczy), również prowadzą do zaburzeń w szlakach metabolicznych kwasu moczowego. W ten sposób zwiększają jego poziom poprzez oba mechanizmy.
Alkohol może prowadzić zarówno do zwiększonej syntezy kwasu moczowego, jak i do zaburzeń w jego wydalaniu.
Głodówka lub kacheksja również mogą prowadzić do zwiększonego uwalniania kwasu moczowego w wyniku rozkładu własnych tkanek oraz powstawania ciał ketonowych. W ten sposób zwiększa się jego produkcja i jednocześnie obniża wydalanie.
Możliwe powikłania
Podwyższony poziom kwasu moczowego może prowadzić do szeregu schorzeń, które mogą mieć trwały wpływ na organizm.
Do tych schorzeń należą:
-
Dna moczanowa – zapalny stan stawów, który najczęściej dotyczy małych stawów i objawia się odkładaniem kryształów kwasu moczowego z powodu przewlekle podwyższonego jego poziomu.
-
Nefrolitiza – tworzenie się kamieni z kwasu moczowego, które mogą osiągać znaczne rozmiary i trwale uszkadzać miąższ nerek.
-
Przewlekła nefropatia moczanowa – wynik przewlekłej ekspozycji na wysokie stężenie kwasu moczowego. Nerki ulegają stopniowemu uszkodzeniu.
-
Podwyższone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych – wysokie poziomy kwasu moczowego we krwi uszkadzają śródbłonek naczyń, prowadzą do nadciśnienia i gromadzenia się blaszek miażdżycowych.
-
Tworzenie się guzków dnawych – w tkankach miękkich organizmu, przy nieleczonej dnie moczanowej, tworzą się kryształy kwasu moczowego, które powodują trwałe deformacje oraz upośledzenie funkcji i ruchomości stawów.
Odpowiednie suplementy wspierające funkcję nerek
Obniżony poziom kwasu moczowego (hipourykemia)
Niskie poziomy kwasu moczowego, poniżej przyjętych wartości referencyjnych, są rzadziej spotykane i zazwyczaj mają charakter przejściowy.
Ich przewlekłe utrzymywanie się może jednak prowadzić do występowania różnych objawów, takich jak:
-
Zmęczenie i ogólne osłabienie
-
Częste infekcje z powodu obniżonej ochrony antyoksydacyjnej
-
Zaostrzenie przewlekłych stanów zapalnych
-
Objawy neurologiczne związane z pogorszoną pamięcią i funkcjami poznawczymi
Przyczyny i czynniki ryzyka
Przyczyny niskiego poziomu kwasu moczowego w organizmie można podzielić na kilka głównych grup.
Choroby dziedziczne, takie jak zespół Lescha-Nyhana, w którym występuje zaburzenie metabolizmu puryn, mogą wpływać na poziomy kwasu moczowego.
Diety o niskiej zawartości puryn również mogą prowadzić do niskiego poziomu kwasu moczowego. Najczęściej dotyczy to restrykcyjnych diet wegańskich lub długotrwałego głodzenia z rozwiniętym zespołem wyniszczenia.
Długotrwałe stosowanie niektórych leków, takich jak antybiotyki, środki chemioterapeutyczne i cytostatyki, może prowadzić do niskiego poziomu kwasu moczowego.
Zaburzenia nerek, takie jak różne formy zapalenia nerek (nefrit), które upośledzają zdolność filtracyjną nerek, również wpływają na poziom kwasu moczowego.
Możliwe powikłania
Niski poziom puryn to znacznie rzadziej występujący problem i zazwyczaj jest to stan przejściowy.
W przypadku przewlekle niskiego poziomu kwasu moczowego mogą jednak wystąpić powikłania, takie jak:
-
Obniżona ochrona antyoksydacyjna i zwiększony negatywny wpływ stresu oksydacyjnego
-
Uszkodzenie funkcji i struktury błon komórkowych oraz DNA (na skutek obniżonej aktywności naturalnych systemów antyoksydacyjnych)
-
Podwyższone ryzyko rozwoju niektórych chorób neurodegeneracyjnych
Badania i wartości referencyjne
Istnieją szybkie testy do pomiaru poziomu kwasu moczowego, które można wykonać za pomocą małych przenośnych urządzeń do badania kwasu moczowego w warunkach domowych. Równocześnie zaleca się przeprowadzanie takich testów w warunkach klinicznych, co zapewnia dokładniejszy wynik.
W praktyce klinicznej wykorzystuje się badania krwi z pobraniem krwi żylnej, podczas których mierzy się stężenie kwasu moczowego w surowicy. Możliwe jest również badanie moczu jako metoda oceny funkcji nerek i wydalania kwasu moczowego.
Przyjęte wartości referencyjne dla kwasu moczowego różnią się w zależności od wieku i płci, i przedstawiają się następująco:
-
Mężczyźni – 3.4–7.0 mg/dL
-
Kobiety – 2.4–6.0 mg/dL
-
Dzieci – 2.0–5.5 mg/dL
Możliwości leczenia
W większości przypadków zaburzenia poziomu kwasu moczowego można skorygować. W tym celu najczęściej stosuje się podejście łączone, obejmujące zarówno zmiany stylu życia, jak i klasyczne metody medyczne.
Domowe sposoby i dieta
Istnieją różne domowe sposoby na szybkie obniżenie kwasu moczowego, w tym stosowanie ziół i suplementów, odpowiednie nawodnienie, aktywność fizyczna oraz zmiana diety. Specjaliści medyczni zalecają szereg zmian dietetycznych jako część ogólnego leczenia stanów związanych z poziomem kwasu moczowego.
Rekomendacje specjalistów obejmują:
-
Zwiększenie spożycia wody – dobre nawodnienie prowadzi do rozcieńczenia krwi, co zmniejsza stężenie kwasu moczowego. Tym samym stymuluje nerki do zwiększenia jego wydalania przez produkcję większej ilości moczu, bez narażania nerek na uszkodzenie przez zbyt wysokie stężenie kwasu moczowego w surowicy.
-
Stosowanie diety przy podwyższonym kwasie moczowym – czasami musi być rygorystyczna i obejmować unikanie czerwonego mięsa, owoców morza, fermentowanych napojów i żywności, orzechów, a także napojów słodzonych fruktozą.
-
Stosowanie ziół – na przykład herbata z pokrzywy lub brzozy wspiera funkcję nerek i zmniejsza stany zapalne.
-
Spożycie czereśni – są bogate w wiele przeciwutleniaczy i korzystnych substancji, które poprawiają ogólny stan organizmu i redukują stan zapalny. Zawierają także związki, które hamują enzym oksydazę ksantynową – odpowiedzialny za syntezę kwasu moczowego.
Leczenie medyczne
Współczesna medycyna opracowała wystarczającą liczbę preparatów, dzięki którym wysoki poziom kwasu moczowego może być skutecznie kontrolowany i utrzymywany w dopuszczalnych granicach, a także do łagodzenia związanych z nim objawów.
Leki stosowane w celu obniżenia poziomu kwasu moczowego to:
-
Febuksostat – substancja będąca inhibitorem enzymu oksydazy ksantynowej. Hamuje produkcję kwasu moczowego.
-
Allopurynol – substancja będąca inhibitorem oksydazy ksantynowej.
-
Kolchicyna – substancja pozyskiwana z zimowita jesiennego, stosowana do hamowania stanów zapalnych podczas ataków dny moczanowej.
-
Diuretyki – wspierają funkcję nerek i zwiększają wydalanie kwasu moczowego.
Pomimo postępu medycyny i farmakologii, substancje stosowane w przypadku niskiego poziomu kwasu moczowego, które skutecznie podniosłyby jego stężenie, nie zostały jeszcze odkryte ani opracowane. Wynika to także z etiologii hipourikemii.
Na szczęście przypadki niskiego poziomu kwasu moczowego są znacznie rzadsze i nie mają istotnego znaczenia klinicznego ani statystycznego.
Kiedy udać się do specjalisty?
Bardzo często podwyższony poziom kwasu moczowego pozostaje niezauważony przez długi czas, zanim organizm zacznie gromadzić większe ilości kryształów moczanowych.
Może to prowadzić do objawów takich jak:
-
Przewlekły ból i sztywność stawów
-
Ostre zapalenie małych stawów stóp, z silnym bólem, zaczerwienieniem i obrzękiem
-
Nawracające kolki nerkowe spowodowane przemieszczaniem się kamieni
-
Objawy neurologiczne, takie jak problemy z pamięcią i koncentracją
-
Przypadkowo wykryty podwyższony poziom kwasu moczowego
Regularne wykonywanie badań profilaktycznych może zapobiec pojawieniu się objawów hiperurykemii, zanim jeszcze stanie się klinicznie istotna.
Znajomość sygnałów wysyłanych przez organizm ma ogromne znaczenie, podobnie jak zwiększona uwaga w przypadku częstego spożywania produktów i napojów bogatych w puryny.
Najczęściej zadawane pytania
Jaka jest główna przyczyna wysokiego poziomu kwasu moczowego?
Najczęstszą przyczyną podwyższonego poziomu kwasu moczowego jest nadmierne spożycie żywności bogatej w puryny, a także zaburzenia w metabolizmie kwasu moczowego.
Jakich produktów unikać przy wysokim poziomie kwasu moczowego?
Unikaj czerwonego mięsa, owoców morza, alkoholu, orzechów, roślin strączkowych oraz słodzonych napojów.
Czy niski poziom kwasu moczowego może być niebezpieczny?
Tak – chociaż występuje znacznie rzadziej, hipourykemia może prowadzić do obniżonej ochrony antyoksydacyjnej i zwiększonego ryzyka uszkodzenia komórek.
Dodaj komentarz