Układ trawienny człowieka to jeden z podstawowych układów organizmu, który składa się z wielu narządów działających w absolutnej synchronizacji. Jego funkcje są niezastąpione i kluczowe dla utrzymania życia.
W tym wpisie na blogu zapoznamy Was z jego budową i sposobem działania, aby pomóc w zapobieganiu różnym chorobom oraz zoptymalizować jego funkcjonowanie.
Funkcje układu trawiennego
Układ trawienny pełni wiele ważnych i niezbędnych funkcji dla organizmu, z których każda mogłaby być tematem osobnego podręcznika.
Przedstawiamy zbiorczo podstawowe funkcje układu trawiennego dla ludzkiego ciała:
-
Przyjmowanie pokarmu ze środowiska
-
Mechaniczne rozdrabnianie pokarmu – już w jamie ustnej, gdzie aparat żucia (szczęki i zęby) rozdrabnia pokarm na mniejsze cząsteczki, co umożliwia łatwiejszy kontakt związków chemicznych (kwasu solnego i enzymów) z poszczególnymi składnikami pokarmowymi.
-
Rozkład chemiczny – główny proces trawienia zachodzi chemicznie, gdy enzymy i kwas solny reagują ze składnikami odżywczymi, takimi jak tłuszcze, białka i węglowodany. W ten sposób są one rozkładane na mniejsze cząsteczki, łatwo przyswajalne przez organizm.
-
Wchłanianie składników odżywczych – proces ten zachodzi w jelicie cienkim (jelita), gdzie rozłożone na mniejsze cząsteczki składniki przechodzą przez transport aktywny lub bierny do krwiobiegu i docierają do wszystkich części ciała.
-
Wchłanianie wody – odbywa się głównie w jelicie grubym.
-
Usuwanie odpadów – niestrawione resztki i produkty fermentacji bakteryjnej, wraz z komórkami nabłonka i bakteriami, są usuwane w postaci kału.
-
Ochrona przed patogenami – układ trawienny stanowi jedną z głównych barier organizmu przed szkodliwymi drobnoustrojami ze środowiska i odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu odporności.
Układ trawienny jest złożony pod względem struktury i organizacji, dlatego ważne jest, aby utrzymywać go w dobrej kondycji, by mógł skutecznie spełniać swoje funkcje przez całe życie.
Budowa i anatomia ludzkiego układu trawiennego
Pod względem funkcjonalnym i anatomicznym, narządy układu trawiennego dzielą się na dwie części – narządy górnego przewodu pokarmowego (górny GIT) i narządy dolnego przewodu pokarmowego (dolny GIT).
W tej części omówimy obie grupy narządów.
Górny przewód pokarmowy
Górny przewód pokarmowy rozpoczyna się od jamy ustnej. Szczęki, zęby i język kształtują strukturę i funkcje jamy ustnej, gdzie po raz pierwszy trafia pokarm i zostaje mechanicznie rozdrobniony. Dzięki śliniankom, pokarm miesza się ze śliną, co ułatwia jego połykanie i przesuwanie do dalszych odcinków układu trawiennego. Ślina zawiera enzym amylazę, który rozpoczyna proces chemicznego trawienia węglowodanów już w jamie ustnej.
Przełyk to pusty narząd układu trawiennego. Po połknięciu pokarmu zmieszanego ze śliną, trafia on do przełyku. Jego funkcją jest wyłącznie transport – nie bierze udziału w samym procesie trawienia. Wzdłuż przełyku znajdują się trzy fizjologiczne zwężenia, a jego koniec tworzy mięśniowy pierścień – zwieracz przełykowo-żołądkowy. Po jego rozluźnieniu pokarm trafia do żołądka.
Żołądek to pusty, mięśniowy narząd jamy brzusznej, w którym syntetyzowany jest kwas solny i enzym pepsyna, zapoczątkowujący trawienie białek. Żołądek ma złożoną budowę. Jego błona śluzowa ma zdolność samoobrony przed kwasem solnym poprzez wydzielanie śluzu, który tworzy barierę ochronną. Składa się z części wpustowej, trzonu, odźwiernika i dna. Na końcu żołądka znajduje się mięśniowy pierścień zwany odźwiernikiem, który przepuszcza pokarm porcjami do dwunastnicy (duodenum).
Dwunastnica, znana również jako duodenum, to początkowy odcinek jelita cienkiego, do którego uchodzą przewody żółciowy i trzustkowy, uwalniające sole i enzymy odpowiedzialne za dalsze trawienie składników odżywczych. To właśnie tutaj rozpoczynają się główne procesy trawienne.
Dolny przewód pokarmowy
Dolny przewód pokarmowy składa się z jelita cienkiego i grubego.
Jelito czcze (jejunum) jest częścią jelita cienkiego. To właśnie tam zachodzi większość procesu rozkładu składników odżywczych do małych cząsteczek, takich jak kwasy tłuszczowe, mono- i disacharydy, aminokwasy i inne. Tam również następuje ich dalsze wchłanianie.
Jelito kręte (ileum) to końcowy odcinek jelita cienkiego, w którym kończą się procesy wchłaniania, a resztki pokarmowe i produkty fermentacji przechodzą do jelita grubego.
Jelito grube ma długość do około 1,5 metra, czasem więcej, i składa się z kątnicy, okrężnicy wstępującej, poprzecznej, zstępującej, esicy i odbytnicy. W jelicie grubym zachodzi wchłanianie płynów i elektrolitów. Tam również formowane są masy kałowe. Odbytnica służy do przechowywania uformowanego stolca. Na jej końcu znajduje się odbyt, otoczony przez mięśniowy zwieracz odbytu, który jest kontrolowany świadomie i służy do wydalania stolca i opróżniania odbytnicy.
Inne narządy układu trawiennego
Wątroba to złożony narząd miąższowy, który pełni wiele różnych funkcji w organizmie. Jedną z nich jest synteza żółci, bogatej w kwasy (sole) żółciowe. Żółć magazynowana jest w pęcherzyku żółciowym.
Pęcherzyk żółciowy to niewielki pusty narząd, przylegający do dolnej powierzchni wątroby, który służy do przechowywania kwasów żółciowych. Odgrywają one bardzo ważną rolę w trawieniu tłuszczów i metabolizmie cholesterolu – po posiłku są uwalniane do dwunastnicy.
Trzustka to narząd miąższowy o złożonej budowie anatomicznej. Posiada funkcję egzokrynną i endokrynną. Składa się z głowy, trzonu i ogona, przy czym dla układu trawiennego (funkcja egzokrynna) istotne są głowa i ogon. Tam syntetyzowane są enzymy proteolityczne (rozkładające białka), lipaza (rozkładająca tłuszcze) oraz amylaza (rozkładająca węglowodany).
Odpowiednie suplementy wspierające układ trawienny
Choroby układu trawiennego
Układ trawienny ma złożoną strukturę i składa się z wielu narządów, które działają nieprzerwanie w harmonii, aby zaspokajać potrzeby naszego organizmu.
Z tego względu układ trawienny cierpi z powodu wielu stanów patologicznych i chorób. Różnią się one patogenezą, przyczynami oraz w zależności od rodzaju zajętych narządów.
W tej części omówimy różne choroby i stany układu trawiennego w zależności od zaatakowanych organów.
Choroby przełyku
Choroba refluksowa przełyku (GERD) to refluks (cofanie się) treści żołądkowej (kwasów) z żołądka do przełyku. Powoduje to zgagę, pieczenie za mostkiem oraz zapalenie dolnych odcinków przełyku.
Przełyk Barretta to schorzenie rozwijające się w wyniku nieleczonej choroby refluksowej. Charakteryzuje się zmianami w błonie śluzowej przełyku i wiąże się z podwyższonym ryzykiem rozwoju raka przełyku.
Choroby żołądka
Przewlekłe zapalenie żołądka (gastritis) to stan zapalny błony śluzowej żołądka, który utrzymuje się przez długi czas. Najczęstsze przyczyny to niezdrowy styl życia, w tym niewłaściwa dieta, szkodliwe nawyki oraz zakażenie bakterią Helicobacter pylori.
Wrzód żołądka to uszkodzenie całej grubości ściany żołądka. Najczęstsze przyczyny to nieleczony gastritis, stosowanie leków oraz zakażenie Helicobacter pylori. Objawy to nudności, wymioty, utrata wagi i apetytu.
Poważne powikłania wrzodu mogą być zagrożeniem dla życia – to ostre krwawienie lub perforacja, która wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.
Choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego i trzustki
Stłuszczenie wątroby to stan, w którym wątroba gromadzi nadmiar tłuszczu. Jest to sygnał, że organ jest przeciążony i nie funkcjonuje prawidłowo.
Marskość wątroby to postępująca choroba, w której dochodzi do destrukcji tkanki wątrobowej – zarówno strukturalnie, jak i funkcjonalnie. Przyczynami mogą być nadużywanie alkoholu, leki, wirusowe zapalenie wątroby.
Kamica żółciowa to choroba pęcherzyka żółciowego, w której z różnych przyczyn tworzą się kamienie i piasek. Ich obecność powoduje napady bólu (kolki żółciowe), ból i stany zapalne. Przy częstych atakach zalecane jest chirurgiczne usunięcie pęcherzyka w celu uniknięcia powikłań.
Choroby jelit
Celiakia to choroba autoimmunologiczna, w której organizm wytwarza przeciwciała przeciwko komórkom błony śluzowej jelit pod wpływem glutenu – białka pszenicy. Objawia się stanem zapalnym, wzdęciami, bólami, biegunką oraz zaburzeniami trawienia i wchłaniania.
Choroba Leśniowskiego-Crohna to przewlekła choroba autoimmunologiczna atakująca różne odcinki układu pokarmowego, najczęściej jednak jelito kręte – dlatego nazywana jest też terminalnym zapaleniem jelita krętego. Choroba prowadzi do zmian strukturalnych i funkcjonalnych w jelitach, znacząco obniżając jakość życia pacjenta.
Zespół jelita drażliwego to zaburzenie czynnościowe objawiające się bólami brzucha, skurczami, wzdęciami, biegunką i/lub zaparciami. W tym schorzeniu nie stwierdza się zmian strukturalnych w jelitach.
Uchyłkowatość jelita to tworzenie się małych kieszonek (uchyłków) na ścianach jelita grubego, zwykle w esicy. Mogą one ulec zapaleniu, powodując ból. W rzadszych przypadkach może dojść do perforacji jelita, powstania ropnia lub ostrego zapalenia otrzewnej, co wymaga pilnej operacji.
Rak jelita grubego to coraz częstsza choroba, która ma związek z niewłaściwą dietą i predyspozycjami genetycznymi. Późno wykryty znacznie obniża długość życia.
Jaki lekarz przy problemach z układem trawiennym?
W przypadku problemów z układem trawiennym, lekarz rodzinny skieruje Cię do specjalisty gastroenterologa, którego zadaniem jest diagnoza i ustalenie przyczyny dolegliwości.
W razie potrzeby i wykrycia konkretnych chorób, może on skierować Cię do chirurga, jeśli problem nie może być rozwiązany farmakologicznie (zachowawczo).
Najczęściej zadawane pytania
Czy układ trawienny ma wpływ na odporność?
Tak, silna odporność w dużej mierze zależy od zdrowia układu trawiennego, a szczególnie jelit.
Jaki specjalista zajmuje się problemami związanymi z układem trawiennym?
Gastroenterolog to specjalista zajmujący się problemami i chorobami przewodu pokarmowego.
Jakie są powikłania choroby wrzodowej?
Ostre krwawienie z żołądka lub dwunastnicy albo ich perforacja, co wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.
Dodaj komentarz